خانواده‌ی دوگانه‌انگشتان یا گکویان دوگانه‌انگشت Diplodactylidae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی مارمولک‌سانیان، از راسته‌ی پولک‌داران و از رده‌ی خزندگان هستند. از برجسته‌ترین گونه‌های این خانواده می‌توان گکوهای کالِدونیای نو، بی‌پنجه، راه‌راه، دُم‌گوشتی، زمینی، مخملی، نوک‌دار و خاردُم را نام برد. گونه‌های خانواده‌ی دوگانه‌انگشتان در منطقه‌های گرمسیری کشورهای استرالیا و نیوزیلند و همچنین کالِدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه زندگی می‌کنند. این جانوران بدنی باریک و پوشیده از پولک، دُمی دراز و دست‌ها و پاهایی کوتاه با انگشتانی چسبناک برای بالا رفتن از بلندی‌های هموار دارند. همچنین چشمان این مارمولک‌ها بدون پلک است. آنان برای پاکیزه نگاه داشتن پوسته‌ی چشم‌های‌شان، آن‌ها را می‌لیسند.
گونه‌های خانواده‌ی دوگانه‌انگشتان رفتار دفاعی خودوابُری دارند. آنان برای فرار از چنگ شکارگران و گیج کردن آنان، دُم خود را وابریده و می‌اندازند. گکوها می‌توانند دُم جدا شده‌ی خود را دوباره بازسازی کنند. به‌وارون بیشتر مارمولک‌ها، گکوها شب‌زی هستند. بینایی این جانوران بسیار خوب است. دید رنگی آنان در نور کم، ۳۵۰ برابر حساس‌تر از چشم آدمی است. گکوی بی‌پنجه‌ی دامنه‌ی کِیپ با درازای ۵/۵ سانتی‌متر و گکوی غول‌پیکر کالِدونیای نو با درازای ۴۳ سانتی‌متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌های خانواده‌ی دوگانه‌انگشتان به‌شمار می‌روند. در این نوشته که به بخش نخست خانواده‌ی دوگانه‌انگشتان می‌پردازد با ۲۴ گونه (از ۱۲۵ گونه) آشنا می‌شویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با مارمولک‌ها: بیشتر مارمولک‌ها دارای ۴ دست و پا هستند و با شیوه‌ی گام برداشتن، جابه‌جا می‌شوند. شمار اندکی از آنان مانند مارمولک‌های بی‌پا، دست و پا ندارند و همانند مارها هستند. برخی از مارمولک‌ها همچون مارمولک‌های پرنده دارای توانایی گونه‌ای پرواز به‌نام گلاید کردن یا سُر خوردن هستند. آنان در این روش می‌توانند تا ۶۰ متر پرواز کنند. برخی دیگر از مارمولک‌ها می‌توانند رو دو پای خود بایستند و بدوند. مارمولک‌های باسیلیسک نیز این توانایی را دارند که روی آب بدوند. بدن مارمولک‌ها پوشیده از پولک است. پولک‌ها از بخار شدن آب بدن جلوگیری می‌کنند و بدین‌گونه مارمولک می‌تواند در زیستگاه‌های خشک نیز زندگی کند. مارمولک‌ها جانورانی خونسرد بوده و نمی‌توانند دمای بدن خود را تنظیم کنند. آنان برای دریافت گرما به خورشید وابسته هستند. از همین روی جانورانی روزگرد هستند (به‌جز گکوها).
مارمولک‌ها دید پیشرفته‌ای دارند و می‌توانند رنگ‌ها را ببینند. برخی از آنان همچون ایگواناها دارای چشم سومی بر روی سر خود هستند. این اندام تنها عدسی و شبکیه داشته و توانایی تصویرسازی ندارد، ولی می‌تواند تاریکی یا روشنایی و حرکت جانوران شکارگر پیرامون مارمولک را شناسایی کند. مارمولک‌ها برای دفاع در برابر جانوران شکارگر، شیوه‌ها و ابزارهایی همچون زهر، خودوابُری و پوشیدگی یا هم‌رنگی با پیرامون خود را به‌کارگیری می‌کنند. خودوابُری یا بریدن اندام، رفتاری دفاعی است که در ایگواناها دیده می‌شود. مارمولک‌ها برای فرار از چنگ شکارگران و گیج کردن آنان، یک یا چند اندام بدن خود را وابریده و می‌اندازند. آنان می‌توانند اندام جدا شده‌ی خود را دوباره بازسازی کنند. بیشتر مارمولک‌ها تخم‌گذارند. نزدیک به ۲۰ درصد از آنان زنده‌زا هستند و شمار کمی می‌توانند بکرزایی کنند. بکرزایی گونه‌ای زادآوری است که در آن از تخمک بارور نشده، جانوری کامل زاده شود.
سرده‌ی Amalosia
نام: گکوی مخملی ابری Clouded velvet gecko
نام علمی: Amalosia jacovae
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌ها و درختچه‌زارهای جنوب شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۶/۲ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نام: گکوی مخملی لوسیور Lesueur's velvet gecko
نام علمی: Amalosia lesueurii
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کرانه‌های شرقی ایالت‌های نیو ساوت ولز و کوئینزلند کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۶/۲ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نام: گکوی مخملی باریک Slim velvet gecko
نام علمی: Amalosia obscura
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های سنگی ایالت استرالیای غربی کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: -
نام: گکوی مخملی زیگزاگی Zigzag velvet gecko
نام علمی: Amalosia rhombifer
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: درخت‌زارهای شمال کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۱۶ سانتی‌متر، دُم یک دوم درازای بدن
سرده‌ی گکوهای کالِدونیای نو Bavayia
نام: انگشت‌دراز جنگلی Forest bavayia
نام علمی: Bavayia cyclura
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های جزیره‌های گراند تره و پاینس وابسته به کالِدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در اقیانوس آرام و قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۴/۷ تا ۸/۶ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نام: انگشت‌دراز سخت‌برگ Sclerophyll bavayia
نام علمی: Bavayia exsuccida
پایندگی: گونه‌ی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های غرب جزیره‌ی گراند تره وابسته به کالِدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در اقیانوس آرام و قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۴/۷ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نام: انگشت‌دراز لاغر Gracile bavayia
نام علمی: Bavayia geitaina
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های جنوب جزیره‌ی گراند تره وابسته به کالِدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در اقیانوس آرام و قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۷/۲ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نام: انگشت‌دراز جنگلی تنومند Robust forest bavayia
نام علمی: Bavayia robusta
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های جزیره‌ی پاینس و جنوب جزیره‌ی گراند تره وابسته به کالِدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در اقیانوس آرام و قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۸/۳ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نام: انگشت‌دراز سوواژ Sauvage's bavayia
نام علمی: Bavayia sauvagii
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌ها و درختچه‌زارهای جزیره‌های گراند تره، پاینس و ماره وابسته به کالِدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در اقیانوس آرام و قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۶ سانتی‌متر، دُم به درازای ۶/۵ سانتی‌متر
نام: انگشت‌دراز نواری کم‌رنگ Pale-stripe bavayia
نام علمی: Bavayia septuiclavis
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های جنوب جزیره‌ی گراند تره وابسته به کالِدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در اقیانوس آرام و قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۵ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
سرده‌ی Correlophus
نام: گکوی مژه‌دار Eyelash gecko
نام علمی: Correlophus ciliatus
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های جزیره‌ی پاینس و جنوب جزیره‌ی گراند تره وابسته به کالِدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در اقیانوس آرام و قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: وزن ۳۰ تا ۳۵ گرم، پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۱۳/۵ سانتی‌متر، دُم ۸۰ تا ۹۰ درصد این اندازه (آشنایی بیشتر با گکوی مژه‌دار)
نام: گکوی غول‌پیکر روو Roux's giant gecko
نام علمی: Correlophus sarasinorum
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌ها و درختچه‌زارهای جنوب جزیره‌ی گراند تره وابسته به کالِدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در اقیانوس آرام و قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۹ تا ۱۴ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
سرده‌ی گکوهای بی‌پنجه Crenadactylus
نام: گکوی بی‌پنجه‌ی بلندی‌های مرکزی Central Uplands clawless gecko
نام علمی: Crenadactylus horni
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های بیابانی مرکز کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۳/۵ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نام: گکوی بی‌پنجه‌ی شمالی Northern clawless gecko
نام علمی: Crenadactylus naso
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: شمال غربی ایالت استرالیای غربی و شمال شرقی سرزمین شمالی کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۳/۱ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نام: گکوی بی‌پنجه‌ی غربی Western clawless gecko
نام علمی: Crenadactylus occidentalis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کرانه‌های غربی ایالت استرالیای غربی کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۳/۲ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نام: گکوی بی‌پنجه‌ی جنوب غربی Southwestern clawless gecko
نام علمی: Crenadactylus ocellatus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: بیابان‌ها و منطقه‌های سنگی غرب کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۳/۵ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نام: گکوی بی‌پنجه‌ی پیلبارا Pilbara clawless gecko
نام علمی: Crenadactylus pilbarensis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های سنگی و خشک منطقه‌ی پیلبارا در غرب کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۲/۸ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نام: گکوی بی‌پنجه‌ی دامنه‌ی کِیپ Cape Range clawless gecko
نام علمی: Crenadactylus tuberculatus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌ی گاسکوین در غرب ایالت استرالیای غربی کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۲/۷ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
سرده‌ی Dactylocnemis
نام: گکوی چسب‌انگشتی آرام Pacific sticky-toed gecko
نام علمی: Dactylocnemis pacificus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌ها و درختچه‌زارهای جزیره‌ی شمالی کشور نیوزیلند در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۴/۵ تا ۱۰ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
سرده‌ی گکوهای راه‌راه Dierogekko
نام: گکوی راه‌راه Striped gecko
نام علمی: Dierogekko nehoueensis
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های شمال جزیره‌ی گراند تره وابسته به کالِدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در اقیانوس آرام و قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۴/۳ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
سرده‌ی گکوهای آفتاب‌پرست Eurydactylodes
نام: گکوی آفتاب‌پرست باوِر Bauer's chameleon gecko
نام علمی: Eurydactylodes agricolae
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌ها و درختچه‌زارهای شمال جزیره‌ی گراند تره وابسته به کالِدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در اقیانوس آرام و قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۶ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نام: گکوی آفتاب‌پرست ویِیارد Vieillard's chameleon gecko
نام علمی: Eurydactylodes vieillardi
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌ها و درختچه‌زارهای شمال جزیره‌ی گراند تره وابسته به کالِدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در اقیانوس آرام و قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۶ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
سرده‌ی Hesperoedura
نام: گکوی مخملی مشبک Reticulated velvet gecko
نام علمی: Hesperoedura reticulata
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنوب غربی ایالت استرالیای غربی کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۷ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
سرده‌ی Hoplodactylus
نام: گکوی دوووسِل Duvaucel's gecko
نام علمی: Hoplodactylus duvaucelii
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جزیره‌های کرانه‌های شمالی جزیره‌ی شمالی و جزیره‌های تنگه‌ی کوک در کشور نیوزیلند در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۱۶ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
گونه‌های خانواده‌ی دوگانه‌انگشتان (بخش نخست) - (بخش دوم) - (بخش سوم) - (بخش چهارم) - (بخش پنجم)
بن‌مایگان: wikipedia
گردآوری: فرتورچین
