اگر کسی در ظاهر دست به کاری زند، ولی پنهانی به کاری دیگر مشغول باشد، در اصطلاح می‌گویند زیر کاسه نیم‌کاسه‌ای است. یعنی مطلب به این سادگی نیست و فریب و نیرنگی در کار است. برخی این ضرب المثل را به شکل «کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه است» به‌کار می‌برند و می‌نویسند که درست نیست. زیرا پیداست که کاسه با آن بزرگی، هرگز زیر نیم‌کاسه جای نمی‌گیرد.
در گذشته که وسایل خنک کننده و نگاه دارنده مانند یخچال و فریزر و فلاکس و یخدان وجود نداشت، مردم خوراکی‌های فاسد شدنی را در کاسه می‌ریختند و کاسه‌ها را در سردابه‌ها و زیرزمین‌ها، دور از دسترس ساکنان خانه و به‌ویژه کودکان می‌گذاشتند. آن‌گاه کاسه‌ها و قدح‌های بزرگی را وارونه بر روی آن‌ها قرار می‌دادند تا از خس و خاشاک و گرد و غبار و حشرات و حیوانات موذی مانند موش و گربه محفوظ بمانند.
کاسه‌ی بزرگ در جاهای صاف و مسطح زیرزمین، چنان کاسه‌های کوچک‌تر و نیم‌کاسه‌ها را می‌پوشاند که گرمای محتویات آن‌ها تا مدتی به همان درجه و میزان اولیه باقی می‌ماند. ولی در آشپزخانه‌ها کاسه‌ها و قدح‌های بزرگ را وارونه قرار نمی‌دهند و آن‌ها را در جاهای مخصوص، پهلوی یکدیگر می‌گذارند و کاسه‌های کوچک و کوچک‌تر را یکی پس از دیگری در درون آن‌ها جای می‌دهند.
از این رو در گذشته اگر کسی می‌دید که کاسه‌ی بزرگی در آشپزخانه وارونه قرار گرفته است، به قیاس کاسه‌های موجود در زیرزمین، گمان می‌کرد که در زیر آن نیز باید نیم‌کاسه‌ای وجود داشته باشد که به این شکل گذاشته شده است، ولی چون این کار در آشپزخانه معمول نبود و نیست، در این مورد مطمئن نبود و لذا این کار را حقه و فریبی می‌پنداشت و در صدد یافتن علت آن برمی‌آمد.
بدین ترتیب رفته رفته ضرب المثل «زیر کاسه نیم‌کاسه‌ای است» به معنای وجود نیرنگ و فریب در کار، در میان مردم به‌صورت ضرب المثل درآمده و زمانی که در کاری شبه‌ای به وجود می‌آمد، به‌کار گرفته شد.
نگاره: Wakagi.fr
گردآوری: فرتورچین
