در تاریخ آمده است به رسم قدیم روزی شاه عباس کبیر در اصفهان به خدمت عالم زمانه شیخ بهائی رسید. پس از سلام و احوالپرسی از شیخ پرسید: «در برخورد با افراد اجتماع اصالت ذاتی آنان بهتر است یا تربیت خانوادگی‌شان؟» شیخ گفت: «هر چه نظر حضرت اشرف باشد همان است ولی به‌نظر من اصالت ارجح است.» و شاه بر خلاف او گفت: «شک نکنید که تربیت مهم‌تر است!»
بحث میان آن دو بالا گرفت و هیچ یک نتوانستند یکدیگر را قانع کنند. به ناچار شاه برای اثبات حقانیت خود او را به کاخ دعوت کرد تا حرفش را به کرسی نشاند. فردای آن روز هنگام غروب، شیخ به کاخ رسید. بعد از تشریفات اولیه، وقت شام فرا رسید. سفره‌ای بلند پهن کردند و برای روشن کردن مهمانخانه، پادشاه دستی به کف زد و با اشاره‌ی او چهار گربه شمع به‌دست حاضر شدند و آن‌جا را روشن کردند!
در هنگام شام، شاه دستی پشت شیخ زد و گفت: «دیدی گفتم تربیت از اصالت مهم‌تر است. ما این گربه‌های نااهل را اهل و رام کردیم که این نتیجه اهمیت تربیت است.» شیخ در عین این‌که هاج و واج مانده بود گفت: «من فقط به یک شرط حرف شما را می‌پذیرم و آن این‌که فردا هم گربه‌ها مثل امروز چنین کنند!»
شاه که از حرف شیخ سخت تعجب کرده بود گفت: «این چه حرفی است! فردا مثل امروز و امروز هم مثل دیروز! کار آن‌ها اکتسابی است که با تربیت و ممارست و تمرین زیاد انجام می‌شود.» ولی شیخ دست‌بردار نبود که نبود تا جایی که شاه عباس را مجبور کرد تا این کار را فردا تکرار کند.
آن شب شیخ فکورانه به خانه رفت. او وقتی از کاخ برگشت بی‌درنگ دست به‌کار شد. چهار جوراب برداشت و چهار موش بخت‌برگشته در آن‌ها نهاد. فردا او باز طبق قرار قبلی به کاخ رفت. تشریفات همان و سفره همان و گربه‌های بازیگر همان. شاه که مغرورانه تکرار مراسم دیروز را تاکیدی بر صحت حرف‌هایش می‌دید، زیر لب برای شیخ رجز می‌خواند که در این زمان شیخ موش‌ها را رها کرد که در آن هنگام، هنگامه‌ای به پا شد.
یک گربه به شرق، دیگری به غرب، آن یکی شمال و این یکی جنوب. این بار شیخ دستی بر پشت شاه زد و گفت: «شهریارا! یادت باشد اصالت گربه، موش گرفتن است، گرچه تربیت هم بسیار مهم است ولی اصالت مهم‌تر! یادت باشد با تربیت می‌توان گربه‌ی اهلی را رام و آرام کرد، ولی هرگاه گربه موش را دید به اصل و اصالت خود بر می‌گردد و همان گربه نااهل و ناآرام و درنده می‌شود!»

برگرفته از کتاب کارنامه‌ی شاه عباس اول صفوی، علی غلام‌رضایی، انتشارات دافوس
نگاره: lifeonwhite (freepik.com)
گردآوری: فرتورچین