گکویان بی‌پد جنوبی یا انگشت‌شاخگان Carphodactylidae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی مارمولک‌سانیان، از راسته‌ی پولک‌داران و از رده‌ی خزندگان هستند. از برجسته‌ترین گونه‌های این خانواده می‌توان گکوهای دُم‌قلمبه و دُم‌برگی را نام برد. گونه‌های خانواده‌ی گکویان بی‌پد جنوبی تنها در کشور استرالیا یافت می‌شوند. این جانوران بدنی باریک و پوشیده از پولک، دُمی کوتاه و دست‌ها و پاهایی کوتاه با انگشتانی پنجه‌دار دارند. انگشتان گونه‌های این خانواده به‌وارون دیگر گکوها پد چسبناک ندارند. دُم این گکوها نیز کوتاه است. در ته دُم کوتاه برخی از آنان برآمدگی گوی‌مانند دیده می‌شود و برخی از آنان نیز دُم کوتاه برگ‌مانند دارند. همچنین چشمان این مارمولک‌ها بدون پلک است. آنان برای پاکیزه نگاه داشتن پوسته‌ی چشم‌های‌شان، آن‌ها را می‌لیسند. گونه‌های خانواده‌ی گکویان بی‌پد جنوبی رفتار دفاعی خودوابُری دارند. آنان برای فرار از چنگ شکارگران و گیج کردن آنان، دُم خود را وابریده و می‌اندازند. گکوها می‌توانند دُم جدا شده‌ی خود را دوباره بازسازی کنند. گکوی دُم‌قلمبه‌ی سه‌خط با درازای ۱۲ سانتی‌متر و گکوی دُم‌برگی زبرگلو با درازای ۲۴ سانتی‌متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌های خانواده‌ی گکویان بی‌پد جنوبی به‌شمار می‌روند. در این نوشته با ۲۸ گونه‌ی این خانواده آشنا می‌شویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با مارمولک‌ها: بیشتر مارمولک‌ها دارای ۴ دست و پا هستند و با شیوه‌ی گام برداشتن، جابه‌جا می‌شوند. شمار اندکی از آنان مانند مارمولک‌های بی‌پا، دست و پا ندارند و همانند مارها هستند. برخی از مارمولک‌ها همچون مارمولک‌های پرنده دارای توانایی گونه‌ای پرواز به‌نام گلاید کردن یا سُر خوردن هستند. آنان در این روش می‌توانند تا ۶۰ متر پرواز کنند. برخی دیگر از مارمولک‌ها می‌توانند رو دو پای خود بایستند و بدوند. مارمولک‌های باسیلیسک نیز این توانایی را دارند که روی آب بدوند. بدن مارمولک‌ها پوشیده از پولک است. پولک‌ها از بخار شدن آب بدن جلوگیری می‌کنند و بدین‌گونه مارمولک می‌تواند در زیستگاه‌های خشک نیز زندگی کند. مارمولک‌ها جانورانی خونسرد بوده و نمی‌توانند دمای بدن خود را تنظیم کنند. آنان برای دریافت گرما به خورشید وابسته هستند. از همین روی جانورانی روزگرد هستند (به‌جز گکوها).
مارمولک‌ها دید پیشرفته‌ای دارند و می‌توانند رنگ‌ها را ببینند. برخی از آنان همچون ایگواناها دارای چشم سومی بر روی سر خود هستند. این اندام تنها عدسی و شبکیه داشته و توانایی تصویرسازی ندارد، ولی می‌تواند تاریکی یا روشنایی و حرکت جانوران شکارگر پیرامون مارمولک را شناسایی کند. مارمولک‌ها برای دفاع در برابر جانوران شکارگر، شیوه‌ها و ابزارهایی همچون زهر، خودوابُری و پوشیدگی یا هم‌رنگی با پیرامون خود را به‌کارگیری می‌کنند. خودوابُری یا بریدن اندام، رفتاری دفاعی است که در ایگواناها دیده می‌شود. مارمولک‌ها برای فرار از چنگ شکارگران و گیج کردن آنان، یک یا چند اندام بدن خود را وابریده و می‌اندازند. آنان می‌توانند اندام جدا شده‌ی خود را دوباره بازسازی کنند. بیشتر مارمولک‌ها تخم‌گذارند. نزدیک به ۲۰ درصد از آنان زنده‌زا هستند و شمار کمی می‌توانند بکرزایی کنند. بکرزایی گونه‌ای زادآوری است که در آن از تخمک بارور نشده، جانوری کامل زاده شود.

سرده‌ی گکوهای انگشت‌شاخه‌ای Carphodactylus

نام: گکوی آفتاب‌پرست Chameleon gecko
نام علمی: Carphodactylus laevis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های بارانی شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۱۳ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر از این اندازه
نگاره: Stephen Zozaya

سرده‌ی گکوهای دُم‌قلمبه Nephrurus

نام: گکوی دُم‌قلمبه‌ی زبر مرکزی Centralian rough knob-tail gecko
نام علمی: Nephrurus amyae
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های بیابانی و سنگی سرزمین شمالی کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۱۳/۵ سانتی‌متر، دُم بسیار کوتاه
نگاره: Nick Gale

نام: گکوی دُم‌قلمبه‌ی زبر Rough knob-tailed gecko
نام علمی: Nephrurus asper
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: سرزمین شمالی، ایالت کوئینزلند و شمال ایالت استرالیای غربی کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۸ تا ۱۳/۷ سانتی‌متر، دُم بسیار کوتاه
نگاره: Ken Griffiths

نام: گکوی دُم‌قلمبه‌ی اقاقیا Acacia knob-tailed gecko
نام علمی: Nephrurus deleani
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: تپه‌های شنی کرانه‌ای ایالت استرالیای جنوبی کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: -
نگاره: Wes Read

نام: گکوی دُم‌قلمبه‌ی هموار Smooth knob-tailed gecko
نام علمی: Nephrurus laevissimus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنوب غربی سرزمین شمالی، ایالت استرالیای غربی و غرب ایالت استرالیای جنوبی کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: -
نگاره: Matt Clancy

نام: گکوی دُم‌قلمبه‌ی سه‌خط Three-lined knob-tailed gecko
نام علمی: Nephrurus levis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های خشک و نیمه‌خشک، درخت‌زارهای باز، درختچه‌زارهای خشک، بیابان‌های سبزه‌تیغ و دشت‌ها و تپه‌های شنی کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۸ تا ۱۰ سانتی‌متر، دُم به درازای ۲ سانتی‌متر
نگاره: Wes Read
(آشنایی بیشتر با گکوی دُم‌قلمبه‌ی سه‌خط)

نام: گکوی دُم‌قلمبه‌ی زبر کیمبِرلی Kimberley rough knob-tailed gecko
نام علمی: Nephrurus sheai
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های سنگی، غارهای خشک و جنگل‌های سرزمین شمالی و ایالت استرالیای غربی کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: -
نگاره: Anders Zimny

نام: گکوی دُم‌قلمبه‌ی ستاره‌ای Stellate knob-tailed gecko
نام علمی: Nephrurus stellatus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های خشک جزیره‌مانند اِیر در جنوب ایالت استرالیای جنوبی و جنوب ایالت استرالیای غربی کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: -
نگاره: Nick Gale

نام: گکوی دُم‌قلمبه‌ی خط‌میانی Midline knob-tailed gecko
نام علمی: Nephrurus vertebralis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های خشک مرکز ایالت استرالیای جنوبی و مرکز و جنوب ایالت استرالیای غربی کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: -
نگاره: Matt Clancy

نام: گکوی دُم‌قلمبه‌ی نواری Banded knob-tailed gecko
نام علمی: Nephrurus wheeleri
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های سنگی و درختچه‌زارهای ایالت استرالیای غربی کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: -
نگاره: Chris Hay

سرده‌ی گکوهای دُم‌برگی استرالیایی Phyllurus

نام: گکوی دُم‌برگی کوه اِلیوت Mount Elliot leaf-tailed gecko
نام علمی: Phyllurus amnicola
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کوه اِلیوت در شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۱۰/۳ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر
نگاره: Matt Summerville

نام: گکوی دُم‌برگی بولبورین Bulburin leaf-tailed gecko
نام علمی: Phyllurus caudiannulatus
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های بارانی جنوب شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۸ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر
نگاره: Nick Gale

نام: گکوی دُم‌برگی چمپیون Champion's leaf-tailed gecko
نام علمی: Phyllurus championae
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌ها و منطقه‌های سنگی شرق ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۸ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر
نگاره: J_Wrightyy

نام: گکوی دُم‌برگی گولبارو Gulbaru leaf-tailed gecko
نام علمی: Phyllurus gulbaru
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های سنگی جنگل‌های بارانی شرق ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۸/۹ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر
نگاره: Anders Zimny

نام: گکوی دُم‌برگی کوه بلکوود Mount Blackwood leaf-tailed gecko
نام علمی: Phyllurus isis
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کوه‌های بلکوود و جوکس در شرق ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۷/۶ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر
نگاره: Anders Zimny

نام: گکوی دُم‌برگی اوکویو Oakview leaf-tailed gecko
نام علمی: Phyllurus kabikabi
پایندگی: گونه‌ی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌ها و منطقه‌های سنگی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۸/۱ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر
نگاره: Ben Revell

نام: گکوی دُم‌برگی یونگلا Eungella leaf-tailed gecko
نام علمی: Phyllurus nepthys
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: رشته‌کوه کلارک در شرق ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۱۰/۳ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر
نگاره: Nick Gale

نام: گکوی دُم‌برگی مکای Mackay Coast leaf-tailed gecko
نام علمی: Phyllurus ossa
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های سنگی جنگل‌های بارانی شرق ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۸/۹ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر
نگاره: Nick Gale

نام: گکوی دُم‌برگی جنوبی Southern leaf-tailed gecko
نام علمی: Phyllurus platurus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های سنگی و جنگل‌های پیرامون شهر سیدنی در شرق ایالت نیو ساوت ولز کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۹/۵ سانتی‌متر، دُم به درازای ۵/۵ سانتی‌متر
نگاره: Anders Zimny
(آشنایی بیشتر با گکوی دُم‌برگی جنوبی)

سرده‌ی گکوهای دُم‌برگی Saltuarius

نام: گکوی دُم‌برگی شمالی Northern leaf-tailed gecko
نام علمی: Saltuarius cornutus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های بارانی گرمسیری و معتدل و جنگل‌های نمناک سخت‌برگ شمال شرقی ایالت کوئینزلند و جنوب شهر تاری در شرق ایالت نیو ساوت ولز کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۱۴ سانتی‌متر، دُم به درازای ۸ سانتی‌متر
نگاره: Stephen Mahony
(آشنایی بیشتر با گکوی دُم‌برگی شمالی)

نام: گکوی دُم‌برگی کِیت Kate's leaf-tailed gecko
نام علمی: Saltuarius kateae
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های باز شمال شرقی ایالت نیو ساوت ولز کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۱۰/۵ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر
نگاره: Wes Read

نام: گکوی دُم‌برگی موریتز Moritz's leaf-tailed gecko
نام علمی: Saltuarius moritzi
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های سخت‌برگ نمناک و منطقه‌های سنگی ایالت نیو ساوت ولز کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۱۰/۹ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر
نگاره: Jules Farquhar

نام: گکوی دُم‌برگی زبرگلو Rough-throated leaf-tailed gecko
نام علمی: Saltuarius salebrosus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های بارانی شرق و جنوب ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۱۴ تا ۱۶ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر
نگاره: Nick Gale

نام: گکوی دُم‌برگی دامنه‌ی مرزی Border Ranges leaf-tailed gecko
نام علمی: Saltuarius swaini
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های بارانی جنوب شرقی ایالت کوئینزلند و شمال ایالت نیو ساوت ولز کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۱۴ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر
نگاره: Matt Clancy

نام: گکوی دُم‌برگی خارا Granite leaf-tailed gecko
نام علمی: Saltuarius wyberba
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های سنگی جنوب شرقی ایالت کوئینزلند و شمال ایالت نیو ساوت ولز کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۱۰/۸ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر
نگاره: Jono Dashper

سرده‌ی گکوهای دُم‌کلفت Underwoodisaurus

نام: گکوی دُم‌کلفت Thick-tailed gecko
نام علمی: Underwoodisaurus milii
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های سنگی جنوب کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۱۰ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر
نگاره: Jules Farquhar

نام: گکوی دُم‌کلفت پیلبارا Pilbara Thick-tailed Gecko
نام علمی: Underwoodisaurus seorsus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌ی پیلبارا در ایالت استرالیای غربی کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۱۰ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر
نگاره: Matt Summerville

سرده‌ی Uvidicolus

نام: گکوی دُم‌کلفت مرزی Border thick-tailed gecko
نام علمی: Uvidicolus sphyrurus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌ها، گرم‌دشت‌ها و منطقه‌های سنگی ایالت نیو ساوت ولز و جنوب ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۷ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر
نگاره: Ryan Francis

بن‌مایگان: wikipedia
گردآوری: فرتورچین