خواجه شمس‌الدین محمد بن بهاءالدین حافظ شیرازی، ملقب به «حافظ»، از بزرگ‌ترین شاعران جهان و گرامی‌ترین شاعر در میان ایرانیان است. او از بزرگ‌ترین شاعران ایرانی است که آثارش در سراسر جهان دارای آوازه است. همچنین وی از نامدارترین غزل‌سرایان ایران و جهان است که در زمینه‌ی شعر از مولانا، سعدی و نظامی پیروی داشته است. با این‌که آوازه‌ی این شاعر زبانزد همه‌ی ایرانیان است و اشعار او تاثیر ژرفی بر روی فرهنگ همه‌ی مردم ایران داشته است، ولی دانسته‌های فراوانی از زندگی او در دسترس نیست.
لقب‌ها
شمس‌الدین محمد دارای تخلص و القاب فراوانی است که برخی از آن‌ها براین پایه‌اند: لسان الغیب، ترجمان الاسرار، لسان العرفا، ناظم الاولیا، کاشف الحقایق، مجذوب سالک، ترجمان اللسان، خواجه‌ی عرفان، خواجه‌ی شیراز و بلبل شیراز.
زادروز
وی در سال ۷۲۷ هجری قمری برابر با ۷۰۶ خورشیدی و ۱۳۲۵ میلادی در شهر شیراز چشم به جهان گشود. اگرچه برخی از تاریخ‌نگاران زادروز حافظ را سال ۷۱۷ هجری قمری می‌دانند.
خانواده
پدر شمس‌الدین محمد، بهاءالدین نام داشت و در زمان حکومت اتابکان فارس، از اصفهان به شیراز کوچ کرده بود. مادرش نیز به گمان برخی، از مردمان کازرون بوده است. شمس‌الدین محمد پدر خود را در همان روزگار کودکی از دست داد و ناگذیر شد برای گذران زندگی خود و خانواده، به کار‌های سختی همچون نانوایی و کارگری روی آورد.
ازدواج
او در سن ۲۱ سالگی و به‌هنگام پخش نان در شهر شیراز، دلباخته‌ی دختری ۱۴ ساله به نام «شاخه نبات» شد. وی برای آن‌که به دلدار خویش دست یابد، ۴۰ شبانه روز بر آرامگاه باباکوهی شب زنده‌داری کرد تا به خواسته‌اش رسید و توانست با او ازدواج کند. دستاورد این ازدواج هم برای او یک فرزند پسر بود. وی شماری از شعر‌هایش را برای شاخه نبات سروده است. برخی بر این باورند که نام همسر حافظ شاخه نبات نبوده و او شیرین‌زبانی دلداده‌اش را به «شاخه نبات» مانندسازی کرده است:
حافظ چه طرفه شاخ نباتیست کلک تو - کش میوه دلپذیرتر از شهد و شکر است
برخی دیگر نیز نام همسر حافظ را نسرین دانسته‌اند، به‌گونه‌ای که این نام ۱۴ بار در اشعار وی آمده است.
به بوی او دل بیمار عاشقان چو صبا - فدای عارض نسرین و چشم نرگس شد
در زمانی که حافظ به سفری دور رفته بود، همسرش و در زمانی دیگر که به هند سفر کرده بود، فرزندش را از دست داد. اگرچه به گمان برخی از تاریخ‌نگاران، حافظ دو فرزند داشته و فرزند دومش در سن ۷ سالگی درگذشته است.
روزگار تحصیل
شمس‌الدین محمد از همان کودکی نزد استادان بزرگ شیراز به فراگیری دانش‌های گوناگون سرگرم شد. به‌گونه‌ای که در جوانی به همه‌ی دانش‌های ادبی و دینی زمانه‌ی خود چیره گردید و قرآن را نیز در ۱۴ روایت از بر داشت. به گمان برخی او در سال‌های کودکی و با گوش کردن به آوای قرآن پدرش توانست قرآن را حفظ کند و تخلص «حافظ» هم از همین روی بوده است. وی افزون بر این در روزگار نوجوانی اشعار شاعران بزرگی همچون سعدی، عطار، مولانا و نظامی را نیز از بر بود.
شغل
در روزگار جوانی شمس‌الدین محمد، خاندان اتابکان فارس سرنگون شد و این بخش از ایران به چنگ خاندان اینجو افتاد. شمس‌الدین محمد ۲۰ تا ۳۰ سالگی خود را در دربار شیخ جمال‌الدین ابواسحاق، واپسین فرمانروای خاندان اینجو به کار دیوانی می‌پرداخت و نزد وی جایگاه والایی نیز پیدا کرد. هرچند حکومت ابواسحاق چندان دراز نبود و امیر مبارزالدین محمد بن مظفر پایه‌گذار پادشاهی آل مظفر در سال ۷۵۴ هجری قمری بر او چیره گشت. پادشاهی امیر مبارزالدین نیز کوتاه بود، چرا که دو تن از پسران او به نام‌های شاه محمود و شاه شجاع در سال ۷۵۹ هجری قمری پدرشان را از حکومت برکنار کردند و به جای او بر تخت پادشاهی نشستند. شمس‌الدین محمد در دربار این دو پادشاه نیز جایگاه والایی داشت. حافظ افزون بر امیر ابواسحاق، امیر مبارزالدین و شاه شجاع، در دربار شاه منصور و شاه یحیی نیز به کار دیوانی می‌پرداخت، از همین روی به دنبال درآمد و گذران زندگی از راه شاعری نبود.
درگذشت
شمس‌الدین محمد در سال ۷۹۲ هجری قمری برابر با ۷۶۹ خورشیدی و ۱۳۹۰ میلادی در سن ۷۶ سالگی درگذشت و در گلگشت مصلی در شهر شیراز به خاک سپرده شد. از آن زمان تاکنون آرامگاه آن شاعر بزرگ «حافظیه» نامیده می‌شود. در سالنامه‌ی رسمی ایران، ۲۰ مهرماه روز بزرگداشت «حافظ» نام دارد. همه ساله در بیستم مهرماه، بزرگداشت حافظ در آرامگاه وی برگزار می‌شود و پژوهشگرانی از ایران و دیگر کشورهای جهان گردهم می‌آیند.
آثار
دیوان حافظ دربرگیرنده‌ی ۵۰۰ غزل، ۴۲ رباعی و چندین قصیده است که در درازای ۵۰ سال سروده شده است؛ و این نشان می‌دهد که وی در هر سال کم‌وبیش ۱۰ غزل سروده است. حافظ بهترین غزل‌سرای فارسی است که بیش از نیمی از غزل‌های خود را پس از ۶۰ سالگی سروده است. رند، صوفی و مِی از برجسته‌ترین واژگان کلیدی دیوان حافظ هستند. زمینه‌ی شعری حافظ بیشتر درباره‌ی دلدار، جدایی، عرفان و آشکار ساختن دورویی است.
حافظ از نگاه دیگران
یوهان ولفگانگ فون گوته فیلسوف، شاعر و نویسنده‌ی آلمانی و رالف والدو امرسون فیلسوف و نویسنده‌ی آمریکایی از نامدارترین کسانی هستند که این شاعر بزرگ را ستایش کرده‌اند و افزون بر آن اشعار وی را به زبان انگلیسی برگردانده‌اند. همچنین اشعار این مرد بزرگ از سوی فریدریش ویلهلم نیچه فیلسوف و شاعر آلمانی، سِر آرتور ایگناتیوس کانن دویل نویسنده و پزشک اسکاتلندی، فدریکو خسوس گارسیا لورکا شاعر و نویسنده‌ی اسپانیایی و یوهانِس برامس آهنگساز آلمانی ستوده شده است.
فال حافظ
امروزه در خانه‌ی هر ایرانی یک دیوان حافظ یافت می‌شود. ایرانیان در آیین‌های ملی خود همچون نوروز و شب یلدا، با دیوان حافظ فال می‌گیرند. کسی که با نیت فال، این کتاب را می‌گشاید و غزلی می‌خواند، گویی حافظ آن شعر را برای او سروده است. فال حافظ پرهوادارترین فال در میان ایرانیان است.
سخنان و جمله‌های آموزنده‌ی حافظ - گزیده‌ی اشعار حافظ
گردآوری: فرتورچین
