خانواده‌ی جراح‌ماهیان Acanthuridae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی جراح‌ماهی‌سانیان، از راسته‌ی جراح‌ماهی‌سانان و از رده‌ی پرتوبالگان هستند. از برجسته‌ترین گونه‌های این خانواده می‌توان جراح‌ماهی‌های آبی آتلانتیک، خط‌خطی، زندانی، آبی، زرد، دم‌زرد و باله‌بادبانی و همچنین تک‌شاخ‌ماهی‌های سفید و گوژپشت را نام برد. گونه‌های خانواده‌ی جراح‌ماهیان در آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند، آرام و اطلس زندگی می‌کنند. آنان زمان خود را بیشتر در آب‌های کم‌ژرف کرانه‌ای یا نزدیک به آن، در صخره‌های مرجانی یا آب‌سنگ‌های نواری می‌گذرانند. این جانوران بدنی بیضی‌مانند، فشرده و پوشیده از پولک دارند. همچنین آنان باله‌ی پشتی پیوسته و بدون دندانه و باله‌ی مخرجی کشیده دارند.
گونه‌های این خانواده دهانی کوچک و دو خار تیغ‌مانند در هر سوی ساقه‌ی باله‌ی دُمی‌شان (برای دفاع) دارند. این دو خار در شیارهایی در زیر پوست جانور جای گرفته‌اند. همچنین این خارها به ستون مهره‌های ماهی چسبیده‌اند و در برخی گونه‌ها، زهرآگین هستند. این ماهیان می‌توانند در زمان ترس آن‌ها را باز کرده و با به‌جنبش درآوردن دُم، ماهیان دیگر را فراری دهند. خارهای تیغ‌مانند این جانوران همانندی بسیاری به تیغ‌های جراحی دارند، از همین روی به این ماهیان جراح‌ماهی گفته می‌شود.
خوراک بیشتر گونه‌های خانواده‌ی جراح‌ماهیان، جلبک‌های کفزی و برخی از آنان، پلانکتون‌ها و مواد آواری است. بیشتر گونه‌های این خانواده دریازی هستند، ولی در میان آنان گونه‌های آب لب‌شور نیز یافت می‌شود. جراح‌ماهی خط‌سیاه با درازای ۱۱ سانتی‌متر و تک‌شاخ‌ماهی سفید با درازای ۱۰۰ سانتی‌متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌های خانواده‌ی جراح‌ماهیان به‌شمار می‌روند. در این نوشته که به بخش نخست خانواده‌ی جراح‌ماهیان می‌پردازد با ۳۰ گونه (از ۶۰ گونه) آشنا می‌شویم.

سرده‌ی جراح‌ماهی‌ها Acanthurus

نام: جراح‌ماهی آشیل Achilles surgeonfish
نام علمی: Acanthurus achilles
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۱۰ متری (بیشتر ۰ تا ۴ متری) آب‌های گرمسیری اقیانوس آرام (غرب اقیانوس آرام: جزیره‌های اقیانوسی غرب تا گروه‌جزیره‌ی هاوایی و جزیره‌های پیت‌کرن (از سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا) در قاره‌ی اقیانوسیه، همچنین کرانه‌های جزیره‌ی ویک (از سرزمین‌های فرادریایی آمریکا)، جزیره‌ی مارکوس وابسته به کشور ژاپن و گروه‌جزیره‌ی ماریانا (از سرزمین‌های فرادریایی آمریکا)، شرق مرکز اقیانوس آرام: در کرانه‌های جنوبی ایالت باخا کالیفرنیای کشور مکزیک و جزیره‌های فراکرانه‌ای پیرامون آن در غرب آمریکای شمالی)
اندازه: بدن به درازای ۲۴ سانتی‌متر
نگاره: DavidR.808

نام: جراح‌ماهی اقیانوس Ocean surgeonfish
نام علمی: Acanthurus bahianus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۲ تا ۸۰ متری آب‌های گرمسیری جنوب و مرکز اقیانوس اطلس (در کرانه‌های کشور برزیل، گروه‌جزیره‌ی فرناندو دی نورونیا، آب‌سنگ حلقوی روکاس و گروه‌جزیره‌ی ترینداد و مارتین واز وابسته به کشور برزیل در شرق آمریکای جنوبی، همچنین کرانه‌های جزیره‌های سنت هلن و اسنشن (از سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا) در مرکز اقیانوس اطلس)
اندازه: بدن به درازای ۳۸ سانتی‌متر
نگاره: Kevin Bryant

نام: جراح‌ماهی خال‌سیاه Black-spot surgeonfish
نام علمی: Acanthurus bariene
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۶ تا ۵۰ متری (بیشتر ۳۰ تا ؟ متری) آب‌های گرمسیری اقیانوس هند و غرب اقیانوس آرام (در کرانه‌های کشور موزامبیک در شرق قاره‌ی آفریقا و کشور جزیره‌ای مالدیو در جنوب قاره‌ی آسیا تا غرب اقیانوس آرام)
اندازه: بدن به درازای ۵۰ سانتی‌متر
نگاره: Alexandre Santos

نام: جراح‌ماهی حلقه‌دم Ringtail surgeonfish
نام علمی: Acanthurus blochii
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۲ تا ۱۵ متری آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام (در کرانه‌های شرقی قاره‌ی آفریقا تا گروه‌جزیره‌ی هاوایی و گروه‌جزیره‌ی انجمن وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه، همچنین کرانه‌های جزیره‌های ریوکیوی کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا تا استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۴۵ سانتی‌متر
نگاره: Oceanic Society

نام: جراح‌ماهی دکتر Doctorfish tang
نام علمی: Acanthurus chirurgus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۲ تا ۲۵ متری (بیشتر ۲ تا ۱۵ متری) آب‌های نیمه‌گرمسیری اقیانوس اطلس (غرب اقیانوس اطلس: در کرانه‌های ایالت ماساچوست کشور آمریکا و گروه‌جزیره‌ی برمودا (از سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا) در شرق آمریکای شمالی تا برزیل در شرق آمریکای جنوبی، شرق اقیانوس اطلس: در کرانه‌های کشور سنگال در غرب قاره‌ی آفریقا)
اندازه: وزن ۵/۱ کیلوگرم، بدن به درازای ۳۹ سانتی‌متر
نگاره: Florent Charpin

نام: جراح‌ماهی آبی آتلانتیک Atlantic blue tang
نام علمی: Acanthurus coeruleus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۲ تا ۴۰ متری (بیشتر ۲ تا ۱۸ متری) آب‌های گرمسیری اقیانوس اطلس (غرب اقیانوس اطلس: در کرانه‌های ایالت نیویورک کشور آمریکا و گروه‌جزیره‌ی برمودا (از سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا) در شرق آمریکای شمالی تا برزیل در شرق آمریکای جنوبی، شرق اقیانوس اطلس: جزیره‌ی اسنشن (از سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا))
اندازه: بدن به درازای ۳۹ سانتی‌متر
نگاره: Klaus Rudloff
(آشنایی بیشتر با جراح‌ماهی آبی آتلانتیک)

نام: جراح‌ماهی چشم‌نواری Eye-stripe surgeonfish
نام علمی: Acanthurus dussumieri
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۴ تا ۱۳۱ متری (بیشتر ۹ تا ۱۳۰ متری) آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام (در کرانه‌های شرقی قاره‌ی آفریقا تا گروه‌جزیره‌ی هاوایی و جزیره‌های لاین در قاره‌ی اقیانوسیه، همچنین کرانه‌های کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا تا استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۵۴ سانتی‌متر
نگاره: Russell Gilbert

نام: جراح‌ماهی فاولری Fowler's surgeonfish
نام علمی: Acanthurus fowleri
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۲ تا ۵۰ متری (بیشتر ۲ تا ۲۰ متری) آب‌های گرمسیری غرب اقیانوس آرام (در کرانه‌های کشورهای فیلیپین و اندونزی در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا و کشورهای پاپوآ گینه‌ی نو، استرالیا و جزایر سلیمان در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۴۵ سانتی‌متر
نگاره: Michal Sloviak

نام: جراح‌ماهی سیاه Black surgeonfish
نام علمی: Acanthurus gahhm
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۴۰ متری (بیشتر ۵ تا ۴۰ متری) آب‌های گرمسیری غرب اقیانوس هند (در کرانه‌های کشورهای پیرامون دریای سرخ و شاخاب عدن در شمال شرقی قاره‌ی آفریقا)
اندازه: بدن به درازای ۴۰ سانتی‌متر
نگاره: Ricardo Betancur

نام: جراح‌ماهی خال‌سفید Whitespotted surgeonfish
نام علمی: Acanthurus guttatus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۸ متری آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام (جزیره‌های اقیانوسی غرب اقیانوس هند تا گروه‌جزیره‌ی هاوایی و جزیره‌های مارکیز و گروه‌جزیره‌ی توآموتو وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه، همچنین کرانه‌های جزیره‌های ریوکیوی کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا تا گروه‌جزیره‌ی کالدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) و جزیره‌ی راپا وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۲۶ سانتی‌متر
نگاره: Mark Rosenstein

نام: جراح‌ماهی ژاپنی Japan surgeonfish
نام علمی: Acanthurus japonicus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۲۰ متری (بیشتر ۵ تا ۱۵ متری) آب‌های گرمسیری اقیانوس هند و غرب اقیانوس آرام (در کرانه‌های جزیره‌ی سولاوسی کشور اندونزی تا فیلیپین و جزیره‌های ریوکیوی کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا)
اندازه: بدن به درازای ۲۱ سانتی‌متر
نگاره: NasserHalaweh

نام: جراح‌ماهی نوار سفید Whitebar surgeonfish
نام علمی: Acanthurus leucopareius
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۸۵ متری آب‌های نیمه‌گرمسیری غرب مرکز اقیانوس آرام (در کرانه‌های گروه‌جزیره‌ی ماریانا (از سرزمین‌های فرادریایی آمریکا)، جنوب ژاپن، جزیره‌ی مارکوس وابسته به کشور ژاپن، گروه‌جزیره‌ی هاوایی، گروه‌جزیره‌ی کالدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه)، جزیره‌ی راپا و گروه‌جزیره‌ی توآموتو وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه)، جزیره‌های پیت‌کرن (از سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا) و جزیره‌ی ایستر وابسته به کشور شیلی در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۲۵ سانتی‌متر
نگاره: -

نام: جراح‌ماهی پودر آبی Powder-blue surgeonfish
نام علمی: Acanthurus leucosternon
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۲۵ متری آب‌های گرمسیری اقیانوس هند و غرب اقیانوس آرام (در کرانه‌های شرقی قاره‌ی آفریقا تا کشور اندونزی و جزیره‌ی کریسمس (از سرزمین‌های فرادریایی استرالیا) در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا)
اندازه: بدن به درازای ۵۴ سانتی‌متر
نگاره: Francesco Bonaccorsi

نام: جراح‌ماهی خط‌خطی Lined surgeonfish
نام علمی: Acanthurus lineatus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۱۵ متری (بیشتر ۱ تا ۳ متری) آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام (در کرانه‌های شرقی قاره‌ی آفریقا تا گروه‌جزیره‌ی هاوایی، جزیره‌های مارکیز و گروه‌جزیره‌ی توآموتو وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه، همچنین کرانه‌های کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا تا استرالیا و گروه‌جزیره‌ی کالدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: وزن ۲۸۵ گرم، بدن به درازای ۳۸ سانتی‌متر
نگاره: Oceanic Society
(آشنایی بیشتر با جراح‌ماهی خط‌خطی)

نام: جراح‌ماهی خال سفید White-freckled surgeonfish
نام علمی: Acanthurus maculiceps
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۱۵ متری (بیشتر ۳ تا ۱۵ متری) آب‌های گرمسیری اقیانوس هند و غرب اقیانوس آرام (در کرانه‌های کشور جزیره‌ای مالدیو در جنوب قاره‌ی آسیا تا جزیره‌ی کریسمس (از سرزمین‌های فرادریایی استرالیا) و کشور فیلیپین در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا و جزیره‌های لاین در قاره‌ی اقیانوسیه، همچنین جزیره‌های ریوکیوی کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا تا کشور جزیره‌ای ساموآ در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۴۰ سانتی‌متر
نگاره: Paul MOINE

نام: جراح‌ماهی دراز Elongate surgeonfish
نام علمی: Acanthurus mata
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۵ تا ۱۰۰ متری (بیشتر ۵ تا ۴۵ متری) آب‌های گرمسیری دریای سرخ و اقیانوس‌های هند و آرام (در کرانه‌های شرقی قاره‌ی آفریقا تا جزیره‌های مارکیز و گروه‌جزیره‌ی توآموتو وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه، همچنین کرانه‌های کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا تا استرالیا و گروه‌جزیره‌ی کالدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۵۰ سانتی‌متر
نگاره: Jeremy Smith

نام: جراح‌ماهی گونه‌سفید Whitecheek surgeonfish
نام علمی: Acanthurus nigricans
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۶۷ متری (بیشتر ۲ تا ۶۷ متری) آب‌های گرمسیری شرق اقیانوس هند و اقیانوس آرام (شرق اقیانوس هند: در کرانه‌های گروه‌جزیره‌ی کوکوس و جزیره‌ی کریسمس (از سرزمین‌های فرادریایی استرالیا)، اقیانوس آرام: در کرانه‌های جزیره‌های ریوکیوی کشور ژاپن و استرالیا تا گروه‌جزیره‌ی هاوایی و جزیره‌های پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) (به‌جز جزیره‌ی راپا) در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: وزن ۶۲۰ گرم، بدن به درازای ۳۶ سانتی‌متر
نگاره: Eunice Khoo

نام: جراح‌ماهی سردوشی‌دار Epaulette surgeonfish
نام علمی: Acanthurus nigricauda
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۳۰ متری (بیشتر ۲ تا ۱۵ متری) آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام (در کرانه‌های شرقی قاره‌ی آفریقا تا گروه‌جزیره‌ی توآموتو وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه، همچنین در کرانه‌های جزیره‌های ریوکیوی کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا تا استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: وزن ۲/۷ کیلوگرم، بدن به درازای ۴۵/۳ سانتی‌متر
نگاره: Jean-Marie GRADOT

نام: جراح‌ماهی نوارنارنجی Orange-band surgeonfish
نام علمی: Acanthurus olivaceus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۳ تا ۴۶ متری (بیشتر ۹ تا ۴۶ متری) آب‌های گرمسیری شرق اقیانوس هند و غرب اقیانوس آرام (در کرانه‌های جزیره‌ی کریسمس و گروه‌جزیره‌ی کوکوس (از سرزمین‌های فرادریایی استرالیا) در شرق اقیانوس هند تا گروه‌جزیره‌ی هاوایی و گروه‌جزیره‌ی توآموتو وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه، همچنین کرانه‌های کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا تا استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۳۵ سانتی‌متر
نگاره: Brian Cole

نام: جراح‌ماهی خط‌سیاه Black-barred surgeonfish
نام علمی: Acanthurus polyzona
پایندگی: گونه‌ی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۱۵ متری آب‌های گرمسیری غرب اقیانوس هند (در کرانه‌های کشورهای جزیره‌ای ماداگاسکار، موریس و کومور و جزیره‌ی رئونیون (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در شرق قاره‌ی آفریقا)
اندازه: بدن به درازای ۱۱ سانتی‌متر
نگاره: KaiTheFishGuy

نام: جراح‌ماهی شکلاتی Chocolate surgeonfish
نام علمی: Acanthurus pyroferus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۴ تا ۶۰ متری (بیشتر ۵ تا ۴۰ متری) آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام (در کرانه‌های کشور جزیره‌ای سیشل در شرق قاره‌ی آفریقا تا جزیره‌های مارکیز و گروه‌جزیره‌ی توآموتو وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه، همچنین کرانه‌های کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا تا استرالیا و گروه‌جزیره‌ی کالدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۲۹ سانتی‌متر
نگاره: Rickard Zerpe

نام: جراح‌ماهی سوهال (سُحَل) Sohal surgeonfish
نام علمی: Acanthurus sohal
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ؟ متری (بیشتر ۰ تا ۲۰ متری) آب‌های گرمسیری غرب اقیانوس هند (در کرانه‌های کشورهای پیرامون دریای سرخ و شاخاب فارس در غرب قاره‌ی آسیا)
اندازه: بدن به درازای ۴۰ سانتی‌متر
نگاره: -

نام: جراح‌ماهی دوخط Doubleband surgeonfish
نام علمی: Acanthurus tennenti
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۴۰ متری (بیشتر ۳ تا ۲۵ متری) آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند (در کرانه‌های شرقی قاره‌ی آفریقا تا کشور جزیره‌ای سری‌لانکا در جنوب قاره‌ی آسیا و جزیره‌های سوندای کوچک وابسته به کشور اندونزی در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا)
اندازه: بدن به درازای ۳۱ سانتی‌متر
نگاره: Brian Gratwicke

نام: جراح‌ماهی تامپسون Thompson's surgeonfish
نام علمی: Acanthurus thompsoni
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۴ تا ۱۱۹ متری (بیشتر ۵ تا ۷۰ متری) آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام (در کرانه‌های شرقی قاره‌ی آفریقا تا گروه‌جزیره‌ی هاوایی، جزیره‌های مارکیز وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) و جزیره‌های پیت‌کرن (از سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا) در قاره‌ی اقیانوسیه، همچنین کرانه‌های کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا تا جزیره‌ی راپا و جزیره‌های آسترل وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۲۷ سانتی‌متر
نگاره: Mark Rosenstein

نام: جراح‌ماهی پنج‌خط Five-band surgeonfish
نام علمی: Acanthurus tractus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱۱ تا ۴۵ متری آب‌های گرمسیری شمال غربی تا غرب مرکز اقیانوس اطلس (در کرانه‌های ایالت ماساچوست کشور آمریکا و گروه‌جزیره‌ی برمودا (از سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا) در شرق آمریکای شمالی تا کشور جزیره‌ای ترینیداد و توباگو در آمریکای مرکزی)
اندازه: بدن به درازای ۳۸/۱ سانتی‌متر
نگاره: Ricardo Betancur

نام: جراح‌ماهی زندانی Convict surgeonfish
نام علمی: Acanthurus triostegus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۹۰ متری آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام (در کرانه‌های شرقی قاره‌ی آفریقا (به‌جز دریاهای پیرامون جزیره‌مانند عربستان) تا کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا و استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه، شرق اقیانوس آرام: در کرانه‌های ایالت باخا کالیفرنیای کشور مکزیک در شاخاب کالیفرنیا در جنوب غربی آمریکای شمالی تا پاناما در غرب آمریکای مرکزی، همچنین کرانه‌های گروه‌جزیره‌ی رویلیاخیخدو وابسته به کشور مکزیک، گروه‌جزیره‌ی کوکوس (از سرزمین‌های فرادریایی استرالیا)، جزیره‌ی کلیپرتون (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) و گروه‌جزیره‌ی گالاپاگوس وابسته به کشور اکوادور)
اندازه: بدن به درازای ۲۷ سانتی‌متر
نگاره: Brian Cole
(آشنایی بیشتر با جراح‌ماهی زندانی)

نام: جراح‌ماهی مقلد اقیانوس هند Indian Ocean mimic surgeonfish
نام علمی: Acanthurus tristis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۲ تا ۳۰ متری آب‌های گرمسیری اقیانوس هند (در کرانه‌های کشورهای پیرامون شاخاب بنگال و دریای آندامان و غرب تا کشور جزیره‌ای مالدیو و گروه‌جزیره‌ی چاگوس (از سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا) و شرق تا کشور اندونزی در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا)
اندازه: بدن به درازای ۲۵ سانتی‌متر
نگاره: Jonathan Lavan

نام: جراح‌ماهی باله‌زرد Yellowfin surgeonfish
نام علمی: Acanthurus xanthopterus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۱۰۰ متری (بیشتر ۵ تا ۹۰ متری) آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام (در کرانه‌های شرقی قاره‌ی آفریقا تا گروه‌جزیره‌ی هاوایی و جزیره‌های پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه، همچنین در کرانه‌های کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا تا استرالیا و گروه‌جزیره‌ی کالدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه، شرق اقیانوس آرام: در کرانه‌های ایالت باخا کالیفرنیای کشور مکزیک در شاخاب کالیفرنیا در جنوب غربی آمریکای شمالی تا پاناما در غرب آمریکای مرکزی، همچنین کرانه‌های جزیره‌ی کلیپرتون (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) و گروه‌جزیره‌ی گالاپاگوس وابسته به کشور اکوادور)
اندازه: بدن به درازای ۷۰ سانتی‌متر
نگاره: Totti

سرده‌ی جراح‌ماهی‌های دندان‌مویی Ctenochaetus

نام: جراح‌ماهی دو خال Twospot surgeonfish
نام علمی: Ctenochaetus binotatus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۸ تا ۵۳ متری (بیشتر ۱۰ تا ۵۰ متری) آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام (در کرانه‌های شرقی قاره‌ی آفریقا تا گروه‌جزیره‌ی توآموتو وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه، همچنین در کرانه‌های کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا تا استرالیا و گروه‌جزیره‌ی کالدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۲۲ سانتی‌متر
نگاره: Rickard Zerpe

نام: دندان‌مویی دُم‌کوتاه Short-tail bristle-tooth
نام علمی: Ctenochaetus cyanocheilus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۴۶ متری (بیشتر ۷ تا ۱۵ متری) آب‌های گرمسیری غرب اقیانوس آرام (در کرانه‌های گروه‌جزیره‌ی بونین وابسته به کشور ژاپن و کشورهای فیلیپین و اندونزی در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا تا استرالیا و گروه‌جزیره‌ی کالدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) و شرق تا کشورهای جزیره‌ای ساموآ و جزایر مارشال در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۱۶ سانتی‌متر
نگاره: Jo Kuyken

گونه‌های خانواده‌ی جراح‌ماهیان (بخش نخست) - (بخش دوم)

بن‌مایگان: wikipedia - animaldiversity - fishbase
گردآوری: فرتورچین