خانواده‌ی سمندران بزرگ Cryptobranchidae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی سمندرسانیان بدوی، از راسته‌ی دُم‌دارسانان و از رده‌ی دوزیستان هستند. در این خانواده تنها ۵ گونه‌ی سمندرهای غول‌پیکر آبی، ژاپنی، چینی، جنوب چین و جیانگشی جای دارند. گونه‌های خانواده‌ی سمندران بزرگ تنها در کشورهای چین، ژاپن و شرق آمریکا یافت می‌شوند. این جانوران سری بزرگ، بدنی تنومند، تخت و دراز، دُمی بلند، سنگین و فشرده و پاهایی کوتاه دارند. همچنین آنان چهار انگشت در دست‌ها و پنج انگشت در پاهای‌شان دارند. چشمان این سمندرها کوچک و کم‌توان و بدون پلک هستند. آنان چین‌های پوستی بزرگی در پهلوهای خود دارند. این چین‌ها سمندرها را در دریافت بیشتر اکسیژن از آب یاری می‌کنند.
گونه‌های این خانواده همگی آبزی هستند. این جانوران هیچگاه مرحله‌ی دگردیسی را به پایان نمی‌رسانند و برای همیشه لاروگونه و آبزی می‌مانند. با آن‌که در زمان دگردیسی آبشش‌های بیرونی و پَرمانند پشت سرشان ناپدید می‌شوند، ولی یک جفت شکاف آبشش، با آبشش‌های درونی بسیار کارآمد می‌مانند و هیچگاه ناپدید نمی‌شوند. گونه‌های خانواده‌ی سمندران بزرگ می‌توانند اندام آسیب‌دیده یا جدا شده‌ی بدن خود را بازسازی کنند. این دوزیستان سمندرهای بسیار بزرگی هستند، به‌گونه‌ای که سمندر غول‌پیکر جنوب چین با ۱۸۰ سانتی‌متر، بزرگ‌ترین سمندر و دوزیست جهان به‌شمار می‌رود. در این نوشته با ۳ گونه‌ی این خانواده آشنا می‌شویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با دوزیستان و سمندرها: سمندر یا آتش‌خوار جانوری دوزیست از راسته‌ی دُم‌دارسانان است. دوزیستان جانورانی خون‌سرد هستند که از دیدگاه فرگشتی میان ماهیان و خزندگان جای می‌گیرند. بیشتر دوزیستان تخم‌گذارند. نوزادی که از تخم بیرون می‌آید لارو نامیده می‌شود. لاروها گام به گام و با فرآیندی به‌نام دگردیسی به جانوری بالغ دگرگون می‌شوند. دوزیستان نوزادی خود را در آب و بزرگسالی خود را در خشکی و آب زندگی می‌کنند. آنان بدنی برهنه و بدون پولک دارند. بیشتر دوزیستان از راه شُش‌ها و پوست خود دم‌وبازدم انجام می‌دهند. پوست باید همیشه نمناک باشد تا بتواند اکسیژن را دریافت کند. اگر پوست آنان خشک شود، نمی‌توانند دم‌وبازدم انجام دهند، پس می‌میرند. اکسیژن دریافت شده از راه پوست به درون رگ‌های خونی زیر پوست می‌رود و رگ‌ها نیز اکسیژن را به بخش‌های گوناگون بدن می‌رسانند. دوزیستان دارای سه گونه غده به نام‌های غده‌های موکوسی، غده‌های دانه‌دار و غده‌های لوله‌ای هستند. غده‌های موکوسی پوست را نمناک نگاه می‌دارند. غده‌های دانه‌دار از پوست زهر تراوش می‌کنند و غده‌های لوله‌ای از پوست ماده‌ای چسبناک تراوش می‌کنند. ماده‌ی چسبناک برای چسبیدن جانور نر به ماده در هنگام جفت‌گیری کاربرد دارد.
سمندرها بدنی باریک و دراز، دُمی بلند و پاهایی کوتاه با انگشتانی پرده‌دار برای شنا کردن دارند. آنان از دُم خود برای پیشروی در آب بهره می‌برند. بیشتر سمندرها چهار انگشت در دست‌ها یا پاهای جلویی و پنج انگشت در پاها یا پاهای پشتی‌شان دارند. برخی از آنان انگشتان کمتری دارند و برخی نیز بدون پاهای پشتی‌شان هستند.
سمندرها بدنی همانند مارمولک‌ها دارند، ولی با آنان ناهمسان هستند. سمندرها دوزیست هستند، ولی مارمولک‌ها خزنده هستند. سمندرها دارای پوستی بدون پولک هستند، ولی مارمولک‌ها دارای پوستی پولک‌دار هستند. سمندرها پوستی نمناک دارند، ولی مارمولک‌ها پوستی خشک و زبر دارند. سمندرها در آب یا زیستگاه‌های نمناک زندگی می‌کنند، ولی مارمولک‌ها در زیستگاه‌های خشک زندگی می‌کنند. سمندرها چنگال و سوراخ گوش ندارند، ولی مارمولک‌ها دارای چنگال و سوراخ گوش هستند.
برخی از سمندرها بیشتر زندگانی خود را در آب زندگی می‌کنند، برخی همه‌ی زندگی بالغ خود را در خشکی سپری می‌کنند و برخی نیز در هر دو زیستگاه زندگی می‌کنند. سمندرهایی که همه‌ی زندگی خویش را در آب می‌گذرانند، از راه آبشش و سمندرهایی که در خشکی زندگی می‌کنند از راه شُش‌ها دم‌وبازدم انجام می‌دهند. برخی از سمندرهای خشکی‌زی شُش ندارند و از راه پوست و بافت پوششی دهان دم‌وبازدم انجام می‌دهند.
بیشتر سمندرها پوستی رنگارنگ و زهرآگین دارند. آنان غده‌هایی در پشت گردن یا دُم خود دارند که مایعی زهرآگین یا بدمزه از خود بیرون می‌دهند. رنگارنگی و پُررنگی این جانوران، هشداری به شکارگران است تا از آنان دوری کنند. برخی از سمندرها روی پاهای خود می‌ایستند و دُم خود را تکان می‌دهند و با این کار شکارگران را می‌ترسانند. سمندرها این توانایی را دارند که اندام‌های از دست رفته یا آسیب دیده‌ی خود را بازسازی کنند. برخی از سمندرها همانند بسیاری از مارمولک‌ها، رفتار دفاعی خودوابُری دارند. آنان برای فرار از چنگ شکارگران و گیج کردن آنان، دُم خود را وابریده و می‌اندازند. این جانوران می‌توانند دُم جدا شده‌ی خود را دوباره بازسازی کنند.
بیشتر سمندرها در آب تخم‌گذاری می‌کنند و نوزادانی که سر از تخم بیرون می‌آورند تا پایان دگردیسی در آب می‌مانند. برخی از این نوزادان هیچگاه مرحله‌ی دگردیسی را به پایان نمی‌رسانند و برای همیشه لاروگونه می‌مانند. آنان جانوری بالغ ولی نوزادمانند هستند و در پشت سرشان آبشش پَرمانندی دارند. برخی سمندرها در خشکی و در گودال‌های نمناک زیر درختان و سنگ‌ها تخم‌گذاری می‌کنند. نوزادان این سمندرها مرحله‌ی لاروی ندارند و همانند سمندری کامل، ولی کوچک سر از تخم بیرون می‌آورند. شمار کمی از سمندرها نیز زنده‌زا هستند.
سرده‌ی Cryptobranchus
نام: سمندر آبی Hellbender salamander
نام علمی: Cryptobranchus alleganiensis
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: رودها و جویبارهای ایالت‌های نیویورک، پنسیلوانیا، اوهایو، ویرجینیای غربی، ویرجینیا، مریلند، کنتاکی، ایندیانا، ایلینوی، کارولینای شمالی، کارولینای جنوبی، تنسی، جورجیا، آلاباما و می‌سی‌سی‌پی در شرق و مرکز کشور آمریکا در آمریکای شمالی
اندازه: وزن ۱/۵ تا ۲/۵ کیلوگرم، پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۲۴ تا ۴۰ سانتی‌متر (بدن به درازای ۳۰ تا ۷۴ سانتی‌متر)
نگاره: Fascinature.net
(آشنایی بیشتر با سمندر آبی)
سرده‌ی Andrias
نام: سمندر غول‌پیکر ژاپنی Japanese giant salamander
نام علمی: Andrias japonicus
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارهای کوهستانی و رودهای کم‌وبیش بزرگ جنوب غربی کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: وزن ۱/۵ تا ۲/۵ کیلوگرم، پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۲۰ تا ۹۰ سانتی‌متر، دُم کمی بیش از یک سوم این اندازه (بدن به درازای ۳۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر)
نگاره: Outthedoortoexplore.com
(آشنایی بیشتر با سمندر غول‌پیکر ژاپنی)
نام: سمندر غول‌پیکر چینی Chinese giant salamander
نام علمی: Andrias davidianus
پایندگی: گونه‌ی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارها و دریاچه‌های پیرامون رودهای یانگ‌تسه، زرد و مروارید در مرکز کشور چین در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: وزن ۲۵ تا ۳۰ (گاه تا ۵۰) کیلوگرم، بدن به درازای ۱۱۵ (گاه تا ۱۸۰) سانتی‌متر، دُم ۵۹ درصد درازای بدن
نگاره: animals.sandiegozoo.org
(آشنایی بیشتر با سمندر غول‌پیکر چینی)
بن‌مایگان: wikipedia - animaldiversity - amphibiaweb
گردآوری: فرتورچین
