خانواده‌ی آتش‌دلان Bombinatoridae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی باستان‌غوک‌سانیان، از راسته‌ی بی‌دُم‌سانان و از رده‌ی دوزیستان هستند. از برجسته‌ترین گونه‌های این خانواده می‌توان وزغ‌های شکم‌آتشین اروپایی، شرقی و آپنین را نام برد. گونه‌های خانواده‌ی آتش‌دلان در قاره‌های اروپا و آسیا زندگی می‌کنند. این جانوران بدنی کوتاه و بدون دُم، پوستی ناهموار، چشمانی درشت با مردمک چکه‌مانند وارونه و دست‌هایی کوتاه و پاهایی بلند دارند. همچنین این قورباغه‌ها انگشتانی پرده‌دار برای شنا کردن دارند.
گونه‌های این خانواده همگی آبزی یا نیمه‌آبزی هستند. همچنین گونه‌های سرده‌ی وزغ‌های جنگلی، شب‌زی و گونه‌های سرده‌ی وزغ‌های آتش‌دل، روزگرد هستند. گونه‌های سرده‌ی وزغ‌های آتش‌دل در زمان ترس به پشت دراز می‌کشند و شکم رنگی خود را که نشانه‌ی زهرآگین بودن آن است، برای هشدار نمایان می‌سازند. قورباغه‌ی سرتخت بورنئو تنها قورباغه‌ی بدون ریه‌ی جهان است و همچون برخی از سمندرها، از راه پوست دم‌وبازدم انجام می‌دهد. وزغ شکم‌آتشین اروپایی با درازای ۵/۳ سانتی‌متر و قورباغه‌ی سرتخت فیلیپینی با درازای ۱۰ سانتی‌متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌های خانواده‌ی آتش‌دلان به‌شمار می‌روند. در این نوشته با ۸ گونه‌ی این خانواده آشنا می‌شویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با دوزیستان و قورباغه‌ها: قورباغه یا غوک جانوری دوزیست از راسته‌ی بی‌دُم‌سانان است. دوزیستان جانورانی خونسرد هستند که از دیدگاه فرگشتی میان ماهیان و خزندگان جای می‌گیرند. بیشتر دوزیستان تخم‌گذارند. نوزادی که از تخم بیرون می‌آید لارو نامیده می‌شود. لاروها گام به گام و با فرآیندی به‌نام دگردیسی به جانوری بالغ دگرگون می‌شوند. دوزیستان نوزادی خود را در آب و بزرگسالی خود را در خشکی و آب زندگی می‌کنند. آنان بدنی برهنه و بدون پولک دارند. بیشتر دوزیستان از راه شش‌ها و پوست خود دم‌وبازدم انجام می‌دهند. پوست باید همیشه نمناک باشد تا بتواند اکسیژن را دریافت کند. اگر پوست آنان خشک شود، نمی‌توانند دم‌وبازدم انجام دهند، پس می‌میرند. اکسیژن دریافت شده از راه پوست به درون رگ‌های خونی زیر پوست می‌رود و رگ‌ها نیز اکسیژن را به بخش‌های گوناگون بدن می‌رسانند. دوزیستان دارای سه گونه غده به نام‌های غده‌های موکوسی، غده‌های دانه‌دار و غده‌های لوله‌ای هستند. غده‌های موکوسی پوست را نمناک نگاه می‌دارند. غده‌های دانه‌دار از پوست زهر تراوش می‌کنند و غده‌های لوله‌ای از پوست ماده‌ای چسبناک تراوش می‌کنند. ماده‌ی چسبناک برای چسبیدن جانور نر به ماده در هنگام جفت‌گیری کاربرد دارد.
قورباغه‌ها خونسرد هستند، به‌گونه‌ای که درجه‌ی دمای بدن آنان، همانند درجه‌ی دمای هوا یا آب پیرامون آنان است. زمانی که بدن‌شان سرد می‌شود، آفتاب می‌گیرند تا گرم شوند و زمانی که بدن‌شان بیش از اندازه گرم می‌شود، به درون آب می‌روند تا خنک شوند. قورباغه‌ها در آب تخم‌گذاری می‌کنند. تخم‌های آنان درون لایه‌ای از ماده‌ای ژلاتینی جای گرفته‌اند. هنگامی که نوزاد سر از تخم بیرون می‌آورد، مانند ماهیان باله دارد. او می‌تواند با باله‌ها و دُم بلندش شنا کند. قورباغه‌ی نابالغ از راه آبشش دم‌وبازدم انجام می‌دهد و تا زمانی که به بلوغ نرسیده است از آب بیرون نمی‌آید. با رشد نوزاد قورباغه، نخست پاهای پشتی و پس از آن پاهای جلویی او رشد می‌کنند. سپس شش‌ها بزرگ می‌شوند و قورباغه‌ی جوان با نگه داشتن سر خود در بالای آب، می‌تواند دم‌وبازدم انجام داده و کم‌کم از آب بیرون بیاید. رفته رفته دُم او کوتاه‌تر می‌شود تا این‌که قورباغه‌ی جوان همانند قورباغه‌های بالغ می‌شود.
قورباغه‌ها دارای بدنی کوتاه و بدون دُم هستند. آنان همچنین زبان چسبنده‌ی درازی دارند. درازای این زبان کم‌وبیش یک سوم درازای بدن آن‌هاست. زبان قورباغه‌ها به‌جای پشت در جلوی دهان آنان جای گرفته است. آنان زبان خود را به بیرون پرتاب می‌کنند و با آن حشرات را شکار می‌کنند. زبان نیرومند آنان می‌تواند با سرعت فراوانی به شکار رسیده و با گرفتن آن به سوی دهان بازگردد. قورباغه‌ها دندان‌هایی به‌نام وومرین دارند که در آرواره‌ی بالا و در بخش جلویی دهان آنان جای گرفته است. دندان‌های آرواره‌ی بالایی کم‌توانند، آرواره‌ی پایینی نیز دندان ندارند. از همین روی قورباغه‌ها نمی‌توانند خوراک را بجوند. آنان این دندان‌ها را برای گرفتن و نگه داشتن شکار به‌کارگیری می‌کنند و سپس خوراک را یک‌جا فرو می‌برند. قورباغه‌ها گوش بیرونی ندارند. به‌جای آن تمپانوم یا طبل‌گوش یا پرده‌گوش دارند که در دو سوی سر آنان جای دارد. موج‌های صدا پرده‌گوش را می‌لرزاند، سپس پرده‌گوش موج‌ها را به گوش میانی و گوش میانی موج‌ها را به مغز می‌رساند.
قورباغه‌های نر دارای کیسه‌های صدای درونی در گلو یا دو سوی گردن هستند. با آن‌که این کیسه‌ها در درون بدن قورباغه جای دارند، ولی در زمانی که از هوا پُر می‌شوند، پوست نرم بیرونی بدن نیز باد کرده و برآمده می‌شود. به‌کارگیری کیسه‌ی صدا بدین گونه است که قورباغه‌ی نر هوا را فرو برده و سوراخ‌های بینی و دهان خود را می‌بندد. سپس با فشار، هوا را میان دهان و شش‌های خود پس و پیش می‌کند. زمانی صدا پدید می‌آید که هوا از روی تارهای آوایی گذر کند و آن‌ها را بلرزاند. زمانی که قورباغه آواز می‌خواند، کیسه‌های صدا همانند یک تشدیدگر کار می‌کند و توان صدای قورباغه را افزایش می‌دهد.
قورباغه‌ها و وزغ‌ها همانند یکدیگرند، ولی ناهمگونی‌هایی با یکدیگر دارند. بیشتر قورباغه‌ها پوستی هموار، نرم و نمنک دارند و در نزدیکی آب‌ها زندگی می‌کنند. ولی بیشتر وزغ‌ها پوستی ناهموار، خشک و زگیل‌مانند دارند و بیشتر خشکی‌زی هستند. قورباغه‌ها دست‌هایی کوتاه و پاهایی بلند دارند، از همین روی به‌جای راه رفتن، می‌جهند. ولی وزغ‌ها دست‌ها و پاهایی هم‌اندازه دارند، از همین روی به‌جای پریدن، راه می‌روند. بیشتر قورباغه‌ها انگشتانی پرده‌دار برای شنا کردن دارند، ولی وزغ‌ها دارای انگشتانی بدون پرده هستند.
برخی از قورباغه‌ها درختی هستند و بسیار کم به روی زمین می‌آیند. برخی نیز دالان‌ساز هستند و در زیر زمین زندگی می‌کنند و تنها برای زادآوری به روی زمین می‌آیند. گروهی از قورباغه‌ها زهرآگین هستند، به‌گونه‌ای که برخی از آنان از زهرآگین‌ترین جانوران خشکی‌زی زمین به‌شمار می‌روند.
سرده‌ی وزغ‌های جنگلی Barbourula
نام: قورباغه‌ی سرتخت فیلیپینی Philippine flat-headed frog
نام علمی: Barbourula busuangensis
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارهای جنگل‌های دشت گرمسیری جزیره‌های بوسوانگا، کولیون، بالاباک و پالاوان در غرب کشور فیلیپین در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۷ تا ۱۰ سانتی‌متر
نگاره: Global Wildlife Conservation
نام: قورباغه‌ی سرتخت بورنئو Bornean flat-headed frog
نام علمی: Barbourula kalimantanensis
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: رودهای جنگل‌های بارانی کشور اندونزی در بخش کالیمانتان جزیره‌ی بورنئو در شمال شرقی قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۶/۶ سانتی‌متر برای نرها و ۷/۷ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Lars Fehlandt
سرده‌ی وزغ‌های آتش‌دل Bombina
نام: وزغ شکم‌آتشین اروپایی European fire-bellied toad
نام علمی: Bombina bombina
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آبگیرها، مرداب‌ها، دریاچه‌ها، نیزارها و دشت‌های تندابی کشورهای دانمارک، آلمان، اتریش، مجارستان، جمهوری چک، اسلواکی، لهستان، لتونی، لیتوانی، بلاروس، اسلوونی، کرواسی، بوسنی و هرزگوین، صربستان، بلغارستان، رومانی، مولداوی، یونان، شمال غربی ترکیه، اوکراین، جنوب بخش اروپایی روسیه و غرب قزاقستان در شرق قاره‌ی اروپا
اندازه: بدن به درازای ۵/۳ سانتی‌متر
نگاره: Roger Wasley
(آشنایی بیشتر با وزغ شکم‌آتشین اروپایی)
نام: وزغ شکم‌آتشین گوانگ‌شی Guangxi firebelly toad
نام علمی: Bombina microdeladigitora
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمه‌گرمسیری، جنگل‌های معتدل، رودها، باتلاق‌ها و مرداب‌های آب شیرین منطقه‌ی خودگران گوانگ‌شی و استان‌های هوبئی و سیچوآن کشور چین، استان‌های لائو کای، لای چو و گیانگ در شمال ویتنام و شرق میانمار در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۷/۷ سانتی‌متر
نگاره: Lu Chen
نام: وزغ شکم‌آتشین یون‌نان Yunnan firebelly toad
نام علمی: Bombina maxima
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: باتلاق‌ها، مرداب‌ها، چشمه‌ها، کشت‌زارها، کانال‌ها و جوی‌های استان یون‌نان کشور چین در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۷/۵ سانتی‌متر
نگاره: Lu Chen
نام: وزغ شکم‌آتشین شرقی Oriental fire-bellied toad
نام علمی: Bombina orientalis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های کاج، صنوبر یا برگریز، دره‌های رودخانه‌ای، بوته‌زارهای باتلاقی، چمن‌زارهای باز، دریاچه‌ها، آبگیرها، باتلاق‌ها، جویبارها، چشمه‌ها، گودال‌ها و جوی‌های کشورهای کره‌ی شمالی، کره‌ی جنوبی، شمال شرقی چین و شمال شرقی روسیه در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۳/۵ تا ۸ سانتی‌متر
نگاره: Christian Sanchez
(آشنایی بیشتر با وزغ شکم‌آتشین شرقی)
نام: وزغ شکم‌زرد آپنین Apennine yellow-bellied toad
نام علمی: Bombina pachypus
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های معتدل، چمن‌زارهای معتدل، باتلاق‌ها، مرداب‌های آب شیرین، کشت‌زارها، چراگاه‌ها، آبگیرها، زمین‌های آب‌گرفته و کشت‌زارهای آب‌گرفته‌ی موسمی کشور ایتالیا در جنوب قاره‌ی اروپا
اندازه: بدن به درازای ۳/۵ تا ۵/۵ سانتی‌متر
نگاره: Benny Trapp
(آشنایی بیشتر با وزغ شکم‌زرد آپنین)
نام: وزغ شکم‌زرد Yellow-bellied toad
نام علمی: Bombina variegata
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کوهستان‌ها و کوهپایه‌ها، جنگل‌های مخروطی، برگریز و مخلوط، بوته‌زارها، چمن‌زارها، دریاچه‌ها، آبگیرها، باتلاق‌ها، رودها، جویبارها و چشمه‌های کشورهای فرانسه، بلژیک، لوکزامبورگ، هلند، آلمان، سوئیس، اتریش، جمهوری چک، اسلواکی، جنوب لهستان، غرب اوکراین، مجارستان، رومانی، ایتالیا، اسلوونی، کرواسی، بوسنی و هرزگوین، صربستان، کوزوو، مونته نگرو، آلبانی، مقدونیه، یونان و بلغارستان در غرب و بخش‌هایی از شرق قاره‌ی اروپا
اندازه: بدن به درازای ۲/۸ تا ۵/۶ سانتی‌متر
نگاره: Dan Koleska
(آشنایی بیشتر با وزغ شکم‌زرد)
بن‌مایگان: wikipedia - amphibiaweb
گردآوری: فرتورچین
