خانواده‌ی مارمولکان اژدها Agamidae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی مارمولک‌سانیان، از راسته‌ی پولک‌داران و از رده‌ی خزندگان هستند. از برجسته‌ترین گونه‌های این خانواده می‌توان آگاماهای سروزغی، اژدهاهای دُم‌تازیانه‌ای، مارمولک‌های پرده‌دار، اژدهاهای آبی، مارمولک‌های خاردار، اژدهاهای ریش‌دار، مارمولک‌های پرنده، آگاماهای شاخ‌دار، اژدهاچه‌های بادبانی و مارمولک‌های خاردُم را نام برد. گونه‌های خانواده‌ی مارمولکان اژدها در کشور استرالیا، قاره‌ی آفریقا، جنوب آسیا و شمار کمی در جنوب اروپا زندگی می‌کنند. این جانوران بدنی باریک و پوشیده از پولک، دُمی دراز و دست‌ها و پاهایی کوتاه با انگشتانی پنجه‌دار دارند. بسیاری از گونه‌های این خانواده برای تنظیم دمای بدن خود، اندکی رنگ روی پوست را دگرگون می‌کنند. همچنین توانایی رفتار دفاعی خودوابُری در گونه‌های این خانواده دیده نمی‌شود. بیشتر گونه‌های خانواده‌ی مارمولکان اژدها در منطقه‌های گرم، از بیابان‌های گرم گرفته تا جنگل‌های بارانی گرمسیری زندگی می‌کنند. همه‌ی گونه‌های این خانواده گوشت‌خوارند، ولی برخی از گونه‌ها گاهی گیاهان را نیز می‌خورند. اژدهای شنی با درازای ۷/۴ سانتی‌متر و سوسمار پره‌بادبانی امبوینا با درازای ۹۰ تا ۱۱۰ سانتی‌متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌های خانواده‌ی مارمولکان اژدها به‌شمار می‌روند. در این نوشته که به بخش نخست خانواده‌ی مارمولکان اژدها می‌پردازد با ۲۷ گونه (از ۲۶۰ گونه) آشنا می‌شویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با مارمولک‌ها: بیشتر مارمولک‌ها دارای ۴ دست و پا هستند و با شیوه‌ی گام برداشتن، جابه‌جا می‌شوند. شمار اندکی از آنان مانند مارمولک‌های بی‌پا، دست و پا ندارند و همانند مارها هستند. برخی از مارمولک‌ها همچون مارمولک‌های پرنده دارای توانایی گونه‌ای پرواز به‌نام گلاید کردن یا سُر خوردن هستند. آنان در این روش می‌توانند تا ۶۰ متر پرواز کنند. برخی دیگر از مارمولک‌ها می‌توانند رو دو پای خود بایستند و بدوند. مارمولک‌های باسیلیسک نیز این توانایی را دارند که روی آب بدوند. بدن مارمولک‌ها پوشیده از پولک است. پولک‌ها از بخار شدن آب بدن جلوگیری می‌کنند و بدین‌گونه مارمولک می‌تواند در زیستگاه‌های خشک نیز زندگی کند. مارمولک‌ها جانورانی خونسرد بوده و نمی‌توانند دمای بدن خود را تنظیم کنند. آنان برای دریافت گرما به خورشید وابسته هستند. از همین روی جانورانی روزگرد هستند (به‌جز گکوها).
مارمولک‌ها دید پیشرفته‌ای دارند و می‌توانند رنگ‌ها را ببینند. برخی از آنان همچون ایگواناها دارای چشم سومی بر روی سر خود هستند. این اندام تنها عدسی و شبکیه داشته و توانایی تصویرسازی ندارد، ولی می‌تواند تاریکی یا روشنایی و حرکت جانوران شکارگر پیرامون مارمولک را شناسایی کند. مارمولک‌ها برای دفاع در برابر جانوران شکارگر، شیوه‌ها و ابزارهایی همچون زهر، خودوابُری و پوشیدگی یا هم‌رنگی با پیرامون خود را به‌کارگیری می‌کنند. خودوابُری یا بریدن اندام، رفتاری دفاعی است که در ایگواناها دیده می‌شود. مارمولک‌ها برای فرار از چنگ شکارگران و گیج کردن آنان، یک یا چند اندام بدن خود را وابریده و می‌اندازند. آنان می‌توانند اندام جدا شده‌ی خود را دوباره بازسازی کنند. بیشتر مارمولک‌ها تخم‌گذارند. نزدیک به ۲۰ درصد از آنان زنده‌زا هستند و شمار کمی می‌توانند بکرزایی کنند. بکرزایی گونه‌ای زادآوری است که در آن از تخمک بارور نشده، جانوری کامل زاده شود.

زیرخانواده‌ی اژدهامارمولکیان Agaminae
سرده‌ی آگاماها Agama

نام: آگامای زمینی Ground agama
نام علمی: Agama aculeata
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های خشک کشورهای نامیبیا، بوتسوانا، زیمبابوه، آفریقای جنوبی، موزامبیک، آنگولا، تانزانیا، زامبیا و اسواتینی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۷/۶ تا ۱۰ سانتی‌متر، دُم کمی بیش از این اندازه
نگاره: Bernard DUPONT

نام: آگامای سرسرخ آفریقایی African Red-headed Agama
نام علمی: Agama africana
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشورهای لیبریا، ساحل عاج، گینه و غنا در غرب قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Sue Milks

نام: آگامای معمولی Common agama
نام علمی: Agama agama
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های سنگی، بوته‌زارها و درخت‌زارهای زیر صحرای بزرگ آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲۵ سانتی‌متر برای نرها و ۲۰ سانتی‌متر برای ماده‌ها، دُم بیش از یک دوم درازای بدن
نگاره: Philippe BOISSEL
(آشنایی بیشتر با آگامای معمولی)

نام: آگامای آنشیتا Anchieta's agama
نام علمی: Agama anchietae
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: بیابان‌ها، درختچه‌زارها و چمن‌زارهای کشورهای آنگولا، بوتسوانا، کنگو، نامیبیا و آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Chad Keates

نام: آگامای خاردار گرمسیری Tropical spiny agama
نام علمی: Agama armata
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشورهای آفریقای جنوبی، موزامبیک، نامیبیا، بوتسوانا، زامبیا، اسواتینی، جنوب جمهوری دموکراتیک کنگو، جنوب غربی کنیا و مرکز تانزانیا در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲۲ سانتی‌متر
نگاره: Nick Plumb

نام: آگامای سنگی جنوبی Southern rock agama
نام علمی: Agama atra
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: دامنه‌های سنگی و تپه‌های کشورهای زامبیا، آفریقای جنوبی، سوازیلند، موزامبیک، زیمبابوه و بوتسوانا در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲۵ سانتی‌متر
نگاره: Harold Moses

نام: آگامای بیبرون Bibron's agama
نام علمی: Agama bibronii
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های سنگی کشور مراکش، شمال شرقی الجزایر و شمال موریتانی در شمال غربی قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر، دُم به درازای ۱۵ سانتی‌متر
نگاره: Alexandre Roux

نام: آگامای مالی Mali agama
نام علمی: Agama boueti
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: گرم‌دشت‌ها، درختچه‌زارها و منطقه‌های سنگی کشورهای بورکینافاسو، مالی، موریتانی، مراکش، نیجر و سنگال در غرب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲۲/۲ سانتی‌متر، دُم دو سوم درازای بدن
نگاره: Koudiet Laghnem

نام: آگامای سنگی اِلمِنتِیتا Elmenteita rock agama
نام علمی: Agama caudospinosa
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های سنگی پیرامون دریاچه‌ی اِلمِنتِیتا در کشور کنیا در شرق قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۴۵ سانتی‌متر
نگاره: Matthieu Berroneau

نام: آگامای اِتوشا Etosha agama
نام علمی: Agama etoshae
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های سنگی پارک ملی اِتوشا در شمال کشور نامیبیا در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۱۲ تا ۱۵ سانتی‌متر، دُم یک دوم درازای بدن
نگاره: Dave

نام: آگامای فِنچ Finch's agama
نام علمی: Agama finchi
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشورهای کنیا، اوگاندا و اتیوپی در شرق قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲۵ سانتی‌متر
نگاره: Cataloging Nature

نام: آگامای خاردار معمولی Common spiny agama
نام علمی: Agama hispida
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشورهای آفریقای جنوبی، بوتسوانا و نامیبیا در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Martti Niskanen

نام: آگامای سنگی کِرک Kirk's rock agama
نام علمی: Agama kirkii
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشورهای مالاوی، زامبیا، زیمبابوه، موزامبیک، بوتسوانا و تانزانیا در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۸ سانتی‌متر، دُم به درازای ۱۳ سانتی‌متر
نگاره: D. F. P.

نام: -
نام علمی: Agama lebretoni
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌ها و کشت‌زارهای کشورهای کامرون، گینه‌ی استوایی، گابن و نیجریه در غرب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲۵ تا ۳۵ سانتی‌متر، دُم دو سوم درازای بدن
نگاره: Denis Barthel

نام: آگامای سنگی کنیایی Kenyan rock agama
نام علمی: Agama lionotus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: گرم‌دشت‌ها و چمن‌زارهای کشورهای تانزانیا، اوگاندا، کنیا و اتیوپی در شرق قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Bruno Conjeaud

نام: آگامای موزامبیک Mozambique agama
نام علمی: Agama mossambica
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشورهای تانزانیا، مالاوی، زامبیا، موزامبیک و زیمبابوه در جنوب شرقی قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Marius Burger

نام: آگامای سنگی سرتخت موانزا Mwanza flat-headed rock agama
نام علمی: Agama mwanzae
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های نیمه‌بیابانی کشورهای تانزانیا، رواندا و کنیا در شرق قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۳۲ سانتی‌متر
نگاره: Grete Howard ARPS

نام: آگامای دروغین False agama
نام علمی: Agama paragama
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشورهای نیجریه، کامرون، مالی، جمهوری آفریقای مرکزی، غنا، بورکینافاسو، بنین و نیجر در غرب قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Brentwhite1213

نام: آگامای نگارین Painted agama
نام علمی: Agama persimilis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشورهای سومالی، اتیوپی و کنیا در شرق قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۱۶ سانتی‌متر، دُم دو سوم درازای بدن
نگاره: Lubomír Klátil

نام: آگامای سنگی پیتر Peter's rock agama
نام علمی: Agama picticauda
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌ها، درخت‌زارها و پیرامون شهرهای کشورهای بنین، بورکینافاسو، غنا، گینه، گینه‌ی بیسائو، لیبریا، مالی، موریتانی، نیجریه، سنگال، توگو و ساحل عاج در غرب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲۵ سانتی‌متر برای نرها و ۲۰ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Matthew Paulson

نام: آگامای سنگی نامیب Namib rock agama
نام علمی: Agama planiceps
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های بیابانی، نیمه‌بیابانی و سنگی شمال غربی کشور نامیبیا و جنوب غربی آنگولا در جنوب غربی قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲۴ سانتی‌متر
نگاره: Luis Querido

نام: آگامای روبِکی Robecchii's agama
نام علمی: Agama robecchii
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: دشت‌های شنی شرق کشور اتیوپی و شمال سومالی در شرق قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Tomas Mazuch

نام: آگامای روپل Ruppell's agama
نام علمی: Agama rueppelli
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: شرق کشور اتیوپی و شمال کنیا و سومالی در شرق قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲۸ سانتی‌متر
نگاره: Tomas Mazuch

نام: آگامای سنگال Senegal agama
نام علمی: Agama sankaranica
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشورهای گینه، نیجریه، ساحل عاج، غنا، بورکینافاسو، بنین، توگو، مالی، سنگال و نیجر در غرب قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: John Sullivan

نام: -
نام علمی: Agama somalica
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشور سومالی در شرق قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۸ تا ۱۰ سانتی‌متر، دُم دو برابر این اندازه
نگاره: Tomas Mazuch

نام: آگامای خاردار Spiny agama
نام علمی: Agama spinosa
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشورهای مصر، سودان، اتیوپی، اریتره، جیبوتی و سومالی در شرق و شمال شرقی قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Mark Piazzi

نام: آگامای تاسیلی Tassilian Agama
نام علمی: Agama tassiliensis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشورهای مالی، نیجر، الجزایر و لیبی در شمال قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Roberto Sindaco

گونه‌های خانواده‌ی مارمولکان اژدها (بخش نخست) - (بخش دوم) - (بخش سوم) - (بخش چهارم) - (بخش پنجم) - (بخش ششم) - (بخش هفتم) - (بخش هشتم) - (بخش نهم)

بن‌مایگان: wikipedia - animaldiversity
گردآوری: فرتورچین